Afscheid van Gerard van den Broek, meesterbrouwer Hertog Jan [Portret]

Tekst: Gerard Molenaar
Foto's: o.a. Raoul Limpens en Stefan Marcel Gerard

Belangrijke rol in de Nederlandse biergeschiedenis

De kleine brouwerij De Vriendenkring in het Noord-Limburgse Arcen, gebouwd in 1915, nu bekend als de Hertog Jan brouwerij, vervult een belangrijke rol in de recente Nederlandse biergeschiedenis. Als in 1980 sluiting dreigt omdat het Britse moederbedrijf de poging Nederland SKOL te laten drinken ziet mislukken, vraagt een van de werknemers, Toon van den Reek, of hij en een paar collega’s de brouwerij kunnen huren. Dat mag, maar ze mogen er geen pils gaan brouwen. Zo wordt de Arcener Stoombierbouwerij de eerste nieuwe brouwerij in Nederland sinds de jaren ’20 en de eerste speciaalbierbrouwerij. Het paradepaardje van deze nieuwe brouwerij is de Magnus Grand Prestige (nu Hertog jan Grand Prestige), een barley wine.

Van elektromonteur naar brouwer

In diezelfde periode, begin jaren’80, gaat Gerard van den Broek, opgeleid als elektromonteur, via uitzendbureau START - er is weinig werk in die tijd - aan de slag bij de Dommelsche Bierbrouwerij (toen nog Stella Artois Nederland). Hij is er hulp voor de brouwers en kijkt met bovengemiddelde interesse naar hun mooie werk. Hij krijgt ook de kans het brouwersvak te leren. Eerst doet hij een opleiding levensmiddelentechnologie en vervolgens haalt hij aan de Universiteit van Leuven zijn brouwpapieren. Midden jaren ’90 wordt hij verantwoordelijk voor het brouwproces in Dommelen en in 2001/2001 krijgt hij het aanbod om naar Arcen te gaan. De brouwerij daar is dan, net als de Dommelsche Bierbrouwerij, onderdeel van Interbrew, en al omgedoopt tot Hertog Jan Brouwerij.

Pionieren

Van den Broek, inmiddels een ervaren brouwer, neemt bij de Hertog Jan brouwerij meteen een groot besluit. Hij laat het paradepaardje, de Grand Prestige niet meer op fles nagisten. “Constante kwaliteit vind ik heel erg belangrijk”, zegt hij. “Binnen Interbrew wilden we dezelfde kwaliteitsprocessen volgen en dat kreeg de hoogste prioriteit. Ik heb gekeken naar waterverbruik , kwaliteitsprocessen, gistpropagatie en het afvullen. Ik heb hier echt gepionierd. De eerste vraag was eigenlijk: gaan we de brouwerij openhouden of sluiten?”

Wat Van den Broek ook ziet, is de enorme potentie van het toerisme. Destijds kwamen er 80.000 toeristen per jaar naar de omgeving van Arcen, tegenwoordig een veelvoud daarvan. “Ik wilde rondleidingen gaan geven, omdat het een kans is mensen aan je merk te binden. Toen ik onderzocht of de route voor de rondleiding onder de bottelarij kon lopen, via de kelder, trof ik iets bijzonders aan.”

Het begin van flesrijping

Van den Broek is in 2002 namelijk de eerste die sinds lange tijd de kelders van de brouwerij bezoekt, die tijdens de overstromingen van 1992/1993 zijn volgelopen. Omdat niemand behoefte heeft gehad de ongetwijfeld door vocht en slib aangetaste kelders nog in te gaan, is Van den Broek de eerste. Als hij naar binnen gaat wacht hem een verrassing. Er liggen flessen Grand Prestige onder een dikke laag stof. Nieuwsgierig als hij is trekt hij er een open en zo ontdekt hij de mooie smaakontwikkeling van de Grand Prestige. Het idee voor flesrijping is geboren. De beste batches worden sindsdien weggelegd voor rijping.

Stapsgewijs moderniseren

Een ander groot project in die tijd is de installatie van een nieuwe bottelarij. “We vulden hier destijds alleen af op kruiken en 75 cl. flessen. Ik wilde ook in standaard statiegeldflessen kunnen afvullen.” Stap voor stap moderniseert Van den Broek met zijn team de brouwerij. De stroom bezoekers groeit, de brouwerij ook. Er volgen uitbreidingen en er worden nieuwe bieren geïntroduceerd: Weizener, Karakter, Winterbier, Enkel (nu omgedoopt tot Hoppig Blond). De kleine brouwerij behoudt door het succes een semi-zelfstandige positie binnen AB Inbev. “Ik heb diverse wegen bewandeld om de brouwerij op de kaart te zetten en dat is aardig gelukt”, blikt Van den Broek terug. Binnen de grote AB Inbev puzzel hebben wij ons eigen merk, ons eigen logo weten te behouden. Ik wilde steeds iets anders doen en was richting de jonge marketeers ook uitdagend en zij hielden mij juist scherp.”

Het voordeel van een groot concern is de marketingkracht. Als er op een gegeven moment een nieuwe televisiecampagne op touw wordt gezet, moet Van den Broek de acteurs beoordelen. Hij vindt het lastig. Als hij dat op het hoofdkantoor gaat bespreken, ziet hij foto’s van zichzelf op de moodboards. Tegen wil en dank vervult hij met zijn team de hoofdrol in de (televisie)reclame, die de pay-off ‘Hoogstpersoonlijk’ krijgt. Van den Broek wordt zo ook voor de buitenwereld het gezicht van Hertog Jan.

Vatgerijpt

De sympathieke brouwer heeft het beste voor het laatst bewaard: Hertog Jan Vatgerijpt. Natuurlijk, een aantal kleinere brouwerijen, zoals De Molen bijvoorbeeld, bracht al eerder vatgerijpte bieren op de markt, maar Gerard van den Broek was de eerste die het op grote schaal deed. “Wij hebben het groter gemaakt en op een andere manier neergezet. In 2015 kwam de brouwmeester van Goose Island, Brett Porter – natuurlijk een geweldige naam voor een brouwer – onze brouwerij bezoeken. Hij wilde weten wat wij met flesrijping deden. Amerikanen zijn dol op historische Europese brouwerijen. We raakten in gesprek en ik wilde meer weten over zijn Bourbon County Stout. Dat is een vatgerijpt bier waar mensen ieder jaar voor in de rij staan. Hij had er inmiddels veel ervaring mee. Zo ontstond het idee voor een collaboration brew. Ik ben een jaar later naar Chicago gevlogen en heb daar met brouwer Mike Siegel de Hertog Jan Grand Prestige gebrouwen en op bourbonvaten afgevuld. Hertog Jan Vatgerijpt was geboren.”

Tevreden was Van den Broek niet. “Zij vulden een stout op bourbonvaten af, die rijk is aan bitters en moutsmaken. Dan proef je weinig of geen off-flavours in. Maar een bier als de Grand Prestige is gevoeliger voor zuurstofinslag en infectie en het ging dus fout. Het bleek in de reiniging van de vaten te zitten. We hebben de fusten gestoomd en opnieuw een batch Grand Prestige gebrouwen en afgevuld. Toen ging het goed en die serie is in 2017 op de markt gekomen.”

Afvullen op hout

“Ik heb in de VS veel geleerd over afvullen op hout; welke vaten, welke soorten hout. We hebben 25% bourbonvaten gebruikt en 75% second use, want als je 100% bourbonvaten gebruikt kom je op alcoholpercentages van 16-17%. Ik was ook geïnteresseerd in destilleren, dus ik ben ook bij distilleerderijen op bezoek geweest en heb er geproefd. Dan leer je wat het is, wat het fust doet, wat de spirit doet, welke soort hout je nodig hebt en welke toasting. Dat zijn allemaal factoren die invloed hebben op de smaak en op de kwaliteit van het eindproduct.”

Smaak verrijken

“De Grand Prestige is een goed, vele malen bekroond bier”, zegt Van den Broek. “Je basis is dus al zuiver. Met vatrijping kan je de smaak verder verrijken. Ik ben steeds op zoek geweest naar andere methodes en met vallen en opstaan ben ik gekomen waar we nu zijn. In het begin was het nog veel buikgevoel, eigenlijk brouwersbuikgevoel. Later zijn we echt gaan specificeren bij de aankoop van vaten: welk hout, welke branding, wat heeft erin gezeten, waar komen ze vandaan. We wilden de historie van het vat weten. Het liefst ga ik zelf naar de distillateurs toe om te kijken welke vaten ik kan krijgen.”

Verhaal vertellen

De lat ligt ook steeds hoger, nu er verschillende succesvolle series zijn geweest. Het wordt dus steeds moeilijker. “Bourbonvaten kan je makkelijk krijgen. Maar als je vaten van exclusieve dranken gaat gebruiken, wordt het lastiger. Dan moet je echt op pad, zoals vorig jaar bijvoorbeeld naar Portugal voor de meest recente serie. Je leert steeds meer bij. Vroeger wist ik voor 80%, nu voor 95% wat er in een vat gebeurt. De series zijn ook steeds sneller uitverkocht. De eerste serie in 2017 was in zes maanden uitverkocht, de tweede in twee maanden, de derde in twee weken en in 2020 via online verkoop in verband met corona, in een half uur. Editie 2021 was ook snel uitverkocht.”

Dat laatste vindt Van den Broek niet fijn. “Het liefst laten we de mensen naar de brouwerij komen om zelf het verhaal van vatgerijpt te vertellen. Dat is toch anders en beter dan het in een boekje te zetten. Het is onze trots. Onze Vatgerijpt-dagen op de brouwerij zijn een hoogtepunt. Als de mensen de brouwerij verlaten zijn het gouverneurs van Vatgerijpt. Ook de horeca vertellen we het verhaal het liefst zelf. Met name met de top horecaondernemers van Het Genootschap hebben we intensief contact. Zij zijn onze gouverneurs.”

Trots

Van den Broek kan terugkijken op 20 mooie jaren met veel successen. Je kan het Vatgerijpt-project zie als de kroon op zijn werk, maar zelf is hij het meest trots op de Koninklijke Onderscheiding (Ridder in de Orde van Oranje Nassau), omdat die is aangevraagd door de mensen met wie hij heeft gewerkt. “Die waardering is het mooiste van mijn hele carrière. Maar ik ben ook blij met het geluk dat ik heb gehad met flesrijping. Dat we met de Grand Prestige twee keer goud hebben gewonnen bij de World Beer Cup maakt mij ook trots. Dan hoor je bij de top. Maar uiteindelijk is ook het feit dat de brouwerij er nog is en floreert, heel erg mooi.”

Gerard van den Broek, de brouwer die Nederland met vatgerijpte bieren liet kennismaken, blijft als ‘nestorbrouwer’ verbonden aan de brouwerij. Het team daar, inclusief zijn opvolger Micha Peute, kan altijd op hem terugvallen.