Topdesigner Piet Hein Eek pioniert met circulair design

Vraag Piet Hein Eek naar zijn omschrijving van circulair design en je krijgt geen strak afgebakende definitie. Wel komt er een duidelijk thema bovendrijven: respectvol omgaan met materialen. “Bij circulair design gaat het erom dat je nadenkt over hoe je materiaal zó inzet dat het hergebruikt kan worden. Het gebruik van bijvoorbeeld sloophout is circulair. Maar ook als je met nieuwe materialen ontwerpt, zou je jezelf de vraag moeten stellen of en hoe ze opnieuw gebruikt kunnen worden.” Het begrip circulair design is een modeterm geworden, vindt Eek: “Het wordt, net als cradle to cradle, helaas vaak opportunistisch gebruikt om maar te blijven consumeren. Wat mij betreft gaan we ánders consumeren: uitgaan van wat er is. Maar nu zijn er vaak nieuwe grondstoffen én veel energie nodig om van oude materialen een nieuw item te maken. Dan gaan we voorbij aan het echte probleem en aan het doel om duurzamer te leven. Jammer, want het idee achter circulair design is natuurlijk wél goed.” 

Sloophouten collectie

Met zijn duurzame werkwijze en visie op design is Eek (55) een inspiratiebron voor mensen binnen en buiten zijn vakgebied. Hij vertelt: “Materialen hergebruiken past helemaal in de huidige duurzaamheidstrend, maar is voor mij altijd al een logische manier van werken geweest.” Eek is een ware pionier op het gebied van circulair design. Hij was ruim dertig jaar geleden één van de eerste ontwerpers die begon met het gebruik van afval – loophout in zijn geval – voor interieurtoepassingen.

De sloophouten kast waarmee hij in 1990 afstudeerde aan de Design Academy Eindhoven werd een begrip in de internationale designwereld. Na de kast volgde een hele sloophoutencollectie. Waar overdaad destijds de trend was, koos Eek met zijn ontwerpen voor simpel materiaal, sobere en robuuste vormgeving en eenvoudige productie in zijn eigen werkplaats. Principes waar hij nog altijd aan vasthoudt. Behalve sloophouten meubels, ontwerpt en maakt hij inmiddels ook andere interieuritems, van aluminium wijnrekken tot koperen toiletrolhouders. 

Meer dan design

Een oude Philips-fabriek – één van de weinige gebouwen die bleef staan bij de herontwikkeling van de Eindhovense wijk Strijp R – is de plek waar Eek’s ideeën vorm krijgen. Zijn atelier, kantoor en fabriek zijn hier gevestigd. Ook herbergt het karaktervolle gebouw een vergaderruimte, het Hotel Piet Hein Eek (met dertien kamers die elk zijn ingericht met het werk van een andere kunstenaar), de Dakbar (op de vierde verdieping) en het Lobby Restaurant. (Dit interview vond plaats eind 2022. In februari 2023 werd bekend dat het hotel en bijbehorende restaurant failliet zijn verklaard.)

Dat uitgebreide aanbod ontstond min of meer toevallig, vertelt de ontwerper: “We wilden onze bezoekers meer geven dan alleen design, dus er lagen ideeën voor een lunchroom en bescheiden kunstaanbod. Dit pand paste perfect bij ons bedrijf maar was eigenlijk een paar maten te groot. Toen hebben we besloten onze plannen uit te breiden: de lunchroom werd een restaurant, de kunst werd een galerie en boven de fabriek hebben we een hotel gerealiseerd. Het is een plek geworden waar bezoekers zich helemaal kunnen onderdompelen in wat we doen.”

Wand van oud matrasschuim

Door het hele pand is circulair design te zien. Zo hangen in de vergaderruimte schilderijen van het designduo WhiteNoiseDADA, gemaakt van afgedankte kantoorplanten en oude plastic zakken. De wand in de vergaderruimte (tevens van WhiteNoiseDADA) is gemaakt van oud matrasschuim. De Nachtwacht (overdag te bezoeken door gasten en ’s nachts de thuisbasis van de nachtportier) is door de bekroonde ontwerper Teun Zwets gemaakt van overgebleven plaatmaterialen en verf uit de werkplaats. “De meubels zijn gemaakt van gerecyclede materialen en zijn tegelijkertijd objecten die tot in de eeuwigheid gebruikt kunnen worden,” aldus Eek (zie rechtsboven).

Het circulaire principe wordt door het hele bedrijf doorgevoerd. Zo vinden oude materialen die niet kunnen worden hergebruikt in het interieur een andere bestemming. Eek: “Het water voor de hoteldouches wordt verwarmd met ons eigen fabrieksafval, zoals zaagsel en geshredderd resthout.”

Inspanning en energie

Andere horecazaken hebben doorgaans geen houtfabriek onder hetzelfde dak, maar het is volgens Eek wél goed voor ondernemers om zich te realiseren dat er altijd mogelijkheden zijn: “Ieder pand, ieder bedrijf, iedere ondernemer heeft een omgeving waarin valt te optimaliseren.”

Ook wat betreft de toepassing van circulair design in de horeca valt er nog een wereld te winnen, ziet de ontwerper: “Vaak worden items wel onder het mom van circulair design gepresenteerd, maar de mate waarin ze écht gerecycled en milieuvriendelijk zijn, is meestal mager. Begrijpelijk, want het vraagt enorm veel inspanning en energie om van iets ouds iets nieuws te maken. Maar dan beland je op een glijdende schaal. Eigenlijk is het veel logischer om gewoon niet weg te gooien. Of een item op te knappen, upcyclen dus. Ik zou dan ook adviseren om liever meer uit te geven aan kwaliteit. Dan is er geen noodzaak om te vervangen. Bijkomend voordeel is dat je over een langere periode kunt afschrijven.”

Volgens Eek zijn we te veel afgeraakt van het idee dat je iets ook in één keer goed kunt doen: “Tegenwoordig geven we bouwwerken maar een levensduur van dertig tot veertig jaar. Ik maak weleens de vergelijking met hunebedden: die zijn al ruim 5.000 jaar oud en staan er nog steeds. Dat moeten wij, met alle technieken die we nu hebben, toch ook kunnen.”